تاثیر ممنوعيت صادراتی بر ۳شاخه اصلی کالا

دنياي اقتصاد: سازمان توسعه تجارت در بخشنامه ۱۷آبان فهرست ۳۹قلم کالا که صادرات آنها ممنوع شده و ۳۴قلم کالا را که صادرات آنها مشمول پرداخت عوارض صادراتی شده است، اعلام کرد. در بین اقلامی که به طور کلی مشمول ممنوعیت صادرات شده‌اند، می‌توان به کالاهایی مانند گندم، گوشت قرمز، شکر خام، جو، ذرت دامی، کنجاله سویا، انواع دانه‌های روغنی، شیر خشک، انواع روغن‌های خام و خوراکی، شمش فولادی، شمش آلومینیوم، قراضه فلزات، دام زنده سبک و سنگین، لاستیک خودرو، انواع چوب، پوست خام، انواع پنبه، دوده کربن، انواع کاغذ، انواع ضایعات پلیمری، جوش شیرین و چند قلم کالای دیگر و کالاهایی مانند زعفران، انواع شکلات، انواع فرآورده‌های گوشتی، انواع مربا و شربت، لبنیات، انواع شیرینی، باتری، شیر، تخم مرغ خوراکی، پیراهن، میلگرد، ماکارونی، چای، خوراک دام و علوفه فرآوری شده، ورق فولادی، کنسانتره و گندله سنگ آهن، نان، انواع نبات، مفتول سیمی، برنج، حبوبات، کاتد مسی و سبوس اشاره کرد که مشمول عوارض صادراتی شده‌اند.

همان‌طوري كه ملاحظه مي‌شود اين كالاها در سه شاخه قابل طبقه‌بندي هستند که شامل محصولات صنعتي و معدني، محصولات پتروشيمي و محصولات كشاورزي است.

محصولات صنعتی و معدنی
در حوزه صنعتی و معدني اقلام ممنوع شده عبارت است از شمش فولاد، انواع مقاطع فولادی، قراضه آهن، شمش آلومینیوم، کاتد مس، مفتول مسی و سولفور مولیبدن. بر اساس گزارش انجمن مدیران صنایع، همان‌طور که مشخص است لیست اعلامی، تمامی زیرگروه‌های کالایی در بخش صنعتی و معدنی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در بازار کالاهایی که دارای کمبود است، این امر می‌تواند منجر به رسیدن به تعادل شود؛ اما در بازارهایی مانند مقاطع فولادی که تولید داخلی بیش از نیاز داخلی است، قیمت‌ها کاهش خواهند یافت و این امر می‌تواند منجر به تعطیلی برخی از این کارخانه‌ها كه در نقطه سربه سر توليد مي‌كنند، شود.

به گفته برخی از کارشناسان، تامین ارز در شرایط کنونی برای بسیاری از صنایع ياد شده به مشکل اصلی تبدیل شده است و صادرات کالاها تنها منبع تامین ارز آنها محسوب می‌شد که با این ممنوعیت آن دسته از صنایع که مواد اولیه آنان وارداتی بود، با مشکل مواجه خواهند شد.

فولاد و مقاطع فولادی
در بازار فولاد و مقاطع فولادی ممنوعيت مزبور باعث متعادل شدن قيمت‌ها در بازار شده است؛ به طوري كه در هفته‌های گذشته شاهد افزایش قیمت فروش محصولات ‌بودیم؛ اما در هفته جاری و در پی اعلام این خبر و البته ورود محصولات با نرخ ارز مرکز مبادلات ارزی شاهد کاهش قیمت این محصولات در بازار داخلی بودیم. اما در مورد برخی از مقاطع موضوع کاملا متفاوت است، در برخی از محصولات ما دارای مازاد داخلی هستیم و به دلیل ممنوعیت صادرات از ارزآوری این بخش‌ها محروم خواهیم شد. اين ممنوعیت منجر به پایین آمدن قیمت این کالا در داخل و مازاد این نوع از کالاها و در نهایت تعطیلی کارخانه‌های این کالاها خواهد شد.

شمش آلومینیوم
شمش آلومینیوم از سوی سه شرکت توليد و عرضه می‌شود. اما از ۲۵مهر ماه امسال میزان عرضه این کالا در بورس کاهش یافته است، این امر در پی تحریم صادرات مواد اوليه مرتبط دیگر کشورها به ايران به وقوع پیوسته است. از آنجا که اکثر شرکت‌های تولیدکننده شمش آلومینیوم، محصول تولیدی خود را به خارج صادر و با ارز حاصل از آن اقدام به واردات مواد اولیه خود می‌کنند، ممنوعیت صادرات این کالا در آینده به شدت این صنعت را تحت تاثیر قرار خواهد داد. با توجه به آنکه در حدود ۷۰درصد آلومينيوم مورد نیاز این صنعت وارداتی است، در صورتی که شرکت‌ها ارز لازم برای واردات این کالا را در اختیار نداشته باشند، پیش‌بینی می‌شود بخش وسیعی از کارخانه‌های تولیدی با خطر تعطیلی مواجه شوند.

کاتد مس
مس کاتد از پالایش و تصفیه الکتریکی مس آند به دست آمده و عیار آن به حدود ۹۹۸/۹۹ درصد می‌رسد. کشور ایران در حدود ۲/۱درصد از تولید جهانی مس کاتد را به خود اختصاص داده است. با توجه به افزایش ظرفیت تولید صنایع پایین دستی مس در کشور، اولویت مس کاتدی تولید شده، مصرف در بازار داخلی است که این امر میزان وزنی صادرات را کاهش داده است؛ ولی با این حال صادرات به بسیاری از کشورهای جهان به خصوص ترکیه، عربستان، امارات، چین و هند از طریق برگزاری مزایده صورت می‌گیرد که با توجه به خلوص بالای مس تولیدی در ایران قیمت آن از استاندارد جهانی بالاتر است و به همین دلیل متولی تولید مس در کشور تمایل به فروش داخلی ندارد.

بررسی میزان عرضه و معامله این کالا در بورس حکایت از این امر دارد که همواره تمامی کاتد عرضه شده توسط این شركت خریداری شده است. این امر نشان از نیاز بازار به این کالا دارد که با ممنوعیت صادرات، عرضه این کالا در بازار داخل افزایش خواهد یافت؛ اما این شرکت با مشکل ارزآوری مواجه خواهد شد.

سولفور مولیبدن
سولفور مولیبدن به صورت انحصاری توسط شرکت ملی مس توليد و عرضه می‌شود که با توجه به مطالب یاد شده در صورتی که ارز مورد نیاز صنعت مس تامین نشود، کلیه کالاهای تولیدی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

محصولات پتروشیمی
در بین كالاهاي ممنوعه صادراتي، محصولات پتروشیمی نیز وجود دارند. گفته شده دلیل ممنوعیت صادرات محصولات پتروشیمی حمایت از صنایع داخلی است که از مواد اولیه پتروشیمیایی استفاده می‌کنند. نکته جالب توجه این است که در حوزه محصولات پتروشیمی، کالاهایی از صادرات منع شده‌اند که تولید آنها چند برابر نیاز کشور است و در مقابل محصولات مورد نیاز صنایع داخلی در این لیست گنجانده نشده‌اند.

از آن جمله‌ می‌توان به استایرن منومر، سود کاستیک، «پی.وی.سی» و کریستال ملامین اشاره کرد. به این ترتیب واحدهای تولیدکننده نظیر کریستال ملامین که تنها یک چهارم از تولیدات آن در کشور مصرف می‌شود، به مرز تعطیلی کشیده خواهند شد. همچنین تنها ۱۰۰ هزار تن از استایرن منومر در سال از ۶۰۰ هزار تن تولید سالانه در کشور مصرف می‌شود.

پلی‌اتیلن ترفتالات
پلي‌اتيلن ترفتالات در دو گرید الیاف و بطری مورد داد و ستد قرار می‌گیرد، همچنین در تهیه‌ بطري نوشابه، بطري آب،‌ بطري روغن‌هاي خوراكي، ورق‌هاي بسته‌بندي نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اکثر موارد این دسته از محصولات به دلیل مازاد تقاضا با افزایش قیمت مواجه و به صورت رقابتی مورد معامله قرار می‌گیرند، اما کمبود این محصول در هفته‌های اخیر منجر به تعطیلی برخی از کارخانه‌ها شد.

پلی‌پروپیلن
پلی‌پروپیلن (PP) رتبه دوم پرمصرف‌ترین پلیمر را به خود اختصاص داده است. موارد استفاده از این پلیمر در صنعت اتومبیل، تزئینات داخلی، پروانه‌ها، کف‌پوش اتومبیل، جعبه باتری و در ساخت فیلم جهت استفاده در صنایع بسته‌بندی مواد غذایی و در ساخت تک رشته‌ها و الیاف جهت استفاده در تهیه پشتی، فرش و گونی، زیلوها و در ساخت کابینت، رادیو و تلویزیون، اجزای ماشین ظرفشویی، همزن‌های شستشوگر و لوله‌کشی، لوازم آشپزخانه، لوازم ورزشي، حصير بافي، روكش سيم و كابل، وسايل بسته بندي، ساخت بدنه باتري‌ها، اسباب بازي، وسايل آزمايشگاهي، پوشش‌های چمن مصنوعی، طناب ضدپوسیدگی و تورهای ماهیگیری و قلم‌موها است. تمام این محصول در اکثر مواقع به دلیل تقاضای قابل توجه مورد معامله قرار گرفته است.

جوش شیرین
جوش شیرین از دیگر محصولاتی است که در لیست کالاهای ممنوعه قرار گرفته و به طور عمده در بخش صنعت و کشاورزی کاربرد فراوانی دارد. این محصول در تولید مواد غذایی مانند انواع نوشابه‌های گازدار، نان، پاک‌کننده‌های خانگی، کپسول‌های خاموش‌کننده آتش، مواد منفجره و بازدارنده‌ این مواد، انواع نخ‌های پشمی و ابریشمی و در بخش کشاورزی به عنوان مکمل خوراکی در جیره غذایی طیور و دام جهت جلوگیری از اختلالات تغذیه‌ای استفاده می‌شود.

با توجه به گستردگی نیاز به این کالا در بخش‌های مختلف همواره تقاضای قابل توجهی برای آن وجود دارد. جوش شیرین معمولا با انبوه تقاضا روبه رو می‌شود؛ اما تنها از طریق یکی از واحدهای تولید و عرضه می‌شود. این پتروشیمی حدود ۵۰۰ تن از جوش شیرین توليد مي كند كه تماما در داخل به فروش می‌رسد. قیمت این محصول در بازار داخلی معمولا بیشتر از قیمت در بورس بوده است. اما در هفته‌های اخیر قیمت کشف شده جوش شیرین در بورس از قیمت آن در بازار داخلی به رقم بالاتري رسیده است و علت كميابي آن است.

سود کاستیک
سود كاستيك در صنايع نفت و پتروشيمي، صنايع فولاد و آلومينيوم، صنايع شوينده و صابون، صنايع نساجي و صنايع شيميايي از جمله در توليد مواد شيميايي، ابريشم مصنوعي، خمير كاغذ، توليد رنگ، آلومينيوم، مواد پتروشيمي و پارچه، صابون و مواد شوينده مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنين در آزمايشگاه‌ها براي تعيين غلظت اسيدهاي مجهول در سنجش حجمي (تيتراسيون) اسيد - باز از محلول قليايي هيدروكسيد سديم استاندارد استفاده مي‌شود.

سود کاستیک از جمله دیگر مواد شیمیایی است که معمولا با رقابت متقاضیان همراه شده و افزایش قیمتی را به ثبت می‌رساند.

پی.وی.سی (PVC)
«پی.وی.سی» می‌تواند به عنوان یک پلاستیک قوی و سفت به کار رود، یا با انواع نرم‌کننده‌ها آمیزه‌کاری شده و پلاستیک انعطاف‌پذیر تولید کند. در تولید کیسه‌های خون که به وفور مورد استفاده قرار گرفته و جنبه حیاتی دارد، از همین پلیمر استفاده می‌شود، چرا که این پلیمر در عین انعطاف‌پذیر بودن، مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد. از مزایای این پلیمر مقاومت خوب آن در مقابل چربی‌ها، روغن‌ها، اسیدها و بازها است. همچنین خواص نارسایی الکتریکی خوبی دارد و در برابر شعله مقاوم است.

به علاوه «پی.وی.سی» در مقابل آب، مقاومت خوبی دارد و بالاخره از مهم‌ترین مزیت‌های این پلیمر نسبت به سایر پلاستیک‌ها، کیفیت بی‌نظیر آن است که سبب می‌شود به راحتی با انواع نرم‌کننده‌ها آمیخته شده، محصولات پلاستیکی از سخت‌ترین شکل تا انعطاف پذیرترین شکل را تولید کند. این دسته از محصولات معمولا در تالار معاملات به فروش می رسد و در هفته‌های اخیر به دلیل کمبود این محصول برخی از صنایع به مشکل تهیه مواد اولیه برخوردند.

محصولات کشاورزی
در این قسمت روند عرضه و معامله محصولات کشاورزی گندم، جو، ذرت دانه‌ای و کنجاله سویا در بورس کالا طی یک ماه اخیر (۱۶ مهر تا ۱۶آبان ۱۳۹۱) بررسی شده است.

گندم
روند قیمت گندم در بازار آزاد نشان می‌دهد که در ابتدای آبان ماه، افزایش قیمت وجود داشته است، اما در ادامه روند به صورت نزولی بوده است.

جو دامی
در مدت مورد بررسی ۵۰۰تن جو دامی تولید داخل و وارداتی عرضه و ۱۵۸ تن آن معامله شده است.
در اين مدت این محصول در ابتدا افزایش قیمت اندکی داشته است و پس از آن تقریبا با ثبات قیمتی همراه بوده است.

ذرت دانه‌ای
همچنين در مدت مورد بررسی ۳۲۳۵ تن ذرت دانه‌ای داخلی و وارداتی در بورس کالا عرضه و ۲۳۴۵ تن آن معامله شده است. معاملات این محصول به صورت نقدی بوده‌اند و عمده‌ ذرت دانه‌ای عرضه و معامله شده، تولید برزیل بوده است. روند قیمتی این محصول در بازار آزاد نزولی بوده است.
روند قیمت ذرت دانه‌ای برزیل معامله شده در بورس کالا نیز در یک ماه اخیر نزولی بوده است.

کنجاله سویا
در مدت مورد بررسی ۲۵۴۰ تن کنجاله سویای پلیت و پرک عرضه و ۷۶۵ تن آن مورد معامله قرار گرفت. کنجاله‌های معامله شده در این مدت، عمدتا وارداتی از کشورهای برزیل و آرژانتین بوده است. روند میانگین قیمت کنجاله سویا در بازار آزاد بر اساس قیمت جهانی این محصول بوده است.

در کل این طور می‌توان نتیجه گرفت که در شرایطی که به دلیل افزایش محدودیت‌های بین‌المللی، اهمیت ارز ناشی از صادرات غیرنفتی به مراتب بیش از گذشته است، اعمال چنین سیاست‌هایی، اگر موقتی و کوتاه‌مدت نباشد، به از دست رفتن بازارهای صادراتی ایران منجر می‌شود که بازگشت به آنها بسیار سخت است؛ چرا که تجار ایرانی با رقابت توانسته‌اند در بازار موقعیت کسب کنند و در این بخشنامه این موضوع نادیده گرفته شده است.

به علاوه کاهش ارز صادراتی که از پیامدهای این موضوع است، فشار مضاعفی را بر نرخ ارز در بازار وارد خواهد ساخت. اگرچه چنین محدودیت‌هایی ممکن است در کوتاه‎مدت و موقتا به اصلاح قیمت‌ها و کنترل نرخ ارز کمک کنند.

البته بخشی از این کالاها با ارز مرجع وارد کشور شده و بدون هیچ فرآوری، صادر می‌شدند. این موضوع رانت صادراتی را برای صادرکنندگان ایجاد می‌کند. اگرچه ممنوعیت صادرات این محصولات، مانع قاچاق آنها نخواهد شد؛ اما از طریق ایجاد مازاد عرضه، ممکن است کاهش قیمت را به همراه داشته باشد. تولید بیش از نیاز داخل و وجود ممنوعیت صادرات، سبب مازاد عرضه داخلی شده و قیمت کالاها را کاهش خواهد داد.

این امر در بلند مدت، بر تصمیمات تولیدکنندگان اثر گذاشته و بی‌ثابتی در فرآیند تولید و برهم خوردن برنامه‌های تولیدی را در پی خواهد داشت. نتیجه‌ این امر در بلندمدت ممکن است افزایش قیمت را به دنبال داشته باشد.

به علاوه، در فرآیند صادرات این محصولات زمینه اشتغال چند هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم فراهم شده است. از همین رو، نگرانی از دست رفتن این فرصت‌ها نیز بخش مهمی از دغدغه‌ها را شامل می‌شود. در مجموع، هر نوع محدودیت برای صادرات در شرایطی که احتیاج شدید به ارز صادراتی داریم، غیر منطقی است.