بی‌رونقی بورس کشاورزی تا کی ادامه دارد؟
گروه بورس کالا- سحر نمایشی: مدت‌ها پیش در مورد تحولات بورس کشاورزی ایران اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه براساس قانون بهرهوری کشاورزی، تحولات قابل توجهی در معاملات رینگ کشاورزی بورس کالا ایجاد خواهد شد که مهمترین آن معامله محصولات کشاورزی براساس قیمت تضمینی مشخص شده در بورس کالا بود.
طبق این خبر قرار بود با اجرای این قانون، تولیدکنندگان محصولات کشاورزی محصولات خود را در رینگ کشاورزی بورس کالای ایران عرضه کنند و قیمت‌های تضمینی نیز در این بازار تعیین شود و در صورت کاهش قیمت محصولات در بورس نسبت به قیمت تضمینی اعلام شده از سوی دولت، مابه‌‌التفاوت آن را از دولت دریافت کنند.
به این ترتیب به نظر می‌رسید با اجرای ماده 33 قانون بهرهوری کشاورزی، رینگ ناکام کشاورزی بورس کالا که ۸ سال از عمرش می‌گذرد، سروسامان بگیرد و طعم رونق را بچشد. همچنین اگر براساس آمارهای موجود، تولید سالانه تنها محصولاتی همچون برنج، گندم، ذرت و شکر که در مجموع از ۱۵ میلیون تن می‌گذرد در بورس عرضه شوند، رینگ کشاورزی به صدرنشین معاملات بورس کالا تبدیل خواهد شد.
اما این در حالی است که این بورس حتی بعد از راه‌اندازی نیز مورد توجه قرار نگرفت. دلیل دوری تجار و خریداران از بورس کشاورزی و بی‌رونقی چند ساله آن موضوعی بود که در رابطه با آن با یکی از کارگزاران این بورس گفت و گویی داشتیم. البته نا‌گفته نماند که پیش از این در مورد این موضوع گزارش مفصلی در روزنامه دنیای اقتصاد با عنوان بورس کشاورزی در انتظار معجزه، به چاپ رسید، اما همچنان هم عرضه‌ها ناچیز است و هم استقبال از عرضه‌های صورت گرفته چندان چشمگیر نیست.
البته اگر بازار محصولات كشاورزی در ایران همواره با محدودیت‌ها و دشواری‌های ساختاری زیادی روبهرو نبود اکنون شرایط متفاوتی داشت؛ چرا که بخش عمده‌ای از این مشكلات مربوط به عدم توسعه‌یافتگی اقتصاد كشاورزی كشور ما و همچنین ساختار سنتی و ناكارآی بازار محصولات كشاورزی است كه به‌رغم تلاش‌های بسیار انجام شده طی سال‌های اخیر و صرف میلیارد‌ها ریال توسط دولت در جهت اصلاح این ساختار همواره شاهد عدم بازدهی مناسب و حصول نتایج مورد انتظار در این بخش بوده‌ایم.
این کارگزار بورس کشاورزی در گفتوگو با خبرنگار دنیای اقتصاد در مورد عدم توجه تجار به بورس کشاورزی گفت؛ شاید دلیل دوری تجار از این بورس مکلف بودن به قوانین و مقرراتی است که بورس برای آنها در نظر گرفته است چرا که در بازار آزاد دیگر نیازی به قوانین نیست و سود بیشتری در این معاملات به دست می‌آورند همچنین اینکه در معاملات آزاد دیگر مجبور به پرداخت مالیات نیستند و در نتیجه ترجیح می‌دهند معاملاتشان را در بازار آزاد انجام دهند.
وی در ادامه افزود: با توجه به مشكلات مطرح شده در سالیان گذشته و برای ایجاد نظم و مقررات وجود چنین بازاری در بورس ضروری به نظر می‌رسید. در کل بورس كالای كشاورزی ایران به عنوان یك بازار جدید با ایجاد بازاری فراگیر، یكپارچه، متشكل و سازمان یافته درصدد رفع مشكلات موجود بر آمده و سبب سهولت در امر دادوستد كالاها شده است كه با استفاده از روش‌های گوناگون سبب حفظ و پایداری و همچنین توسعه بیشتر بخش كشاورزی در سال‌های آتی خواهد شد. وی در توضیح بیشتر این موضوع به بازارهای بین‌المللی اشاره کرد و گفت: وجود برخی مشكلات در بازار كالا (چه در بخش عرضه، چه تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت كالاها به ویژه محصولات كشاورزی و همچنین برخی از نارسایی‌های بازارهای سنتی و ناكارآمدی این گونه بازارها از یك طرف و مزایا و منافع ایجاد و راه‌اندازی بورس‌های كالا و توانمندی آنها در رفع مشكلات فوق‌الذكر از طرف دیگر مهمترین انگیزه و عواملی هستند كه موجب پدیدار شدن بازارهای آتی در صحنه اقتصاد كشورهای مختلف شده در حالی که در کشور ما حتی بازار نقدی اینگونه معاملات از طریق بورس کالا مسدود است.
این فعال بورس در ادامه تاکید کرد: بخش كشاورزی ایران با مشكلات عدیده‌ای مواجه است که نوسان بسیار شدید قیمت محصولات كشاورزی و ناپایداری آن یكی از عمده ترین آنها است. این نوسانات در قیمت محصولات كشاورزی به نوبه خود موجب نگرانی و عدم اطمینان كشاورزان نسبت به درآمدهای مورد انتظارشان می‌شود. در كنار نوسان شدید قیمت‌ها، عدم شفافیت و عدم گردش اطلاعات در بازارهای محلی محصولات كشاورزی، حضور بسیار گسترده دلالان و واسطه‌ها در بخش‌های مختلف توزیع و فروش این محصولات، وجود انكار ناپذیر پدیده سلف خری در اقتصاد كشاورزی ایران، فقدان یك بازار رقابتی كارآمد و فراگیر برای داد و ستد محصولات كشاورزی و عدم كارآیی شبكه توزیع از جمله مشكلاتی هستند كه بخش كشاورزی ایران با آن دست و پنجه نرم می‌كند.
این مشكلات عمدتا در شرایط نبود یك بازار منسجم ومتشكل و رقابتی دامنگیر بخش كشاورزی ایران شده است. از طرف دیگر، بورس كالای كشاورزی با استفاده از ابزارها و روش‌های داد و ستد در پی ایجاد یك بازار رقابتی ، شفاف و كارآمد است كه تا حد قابل ملاحظه‌ای معضلات فوق‌الذكر را مرتفع خواهد کرد. بنابراین در چنین شرایطی، پتانسیل بسیار قوی برای ایجاد و راه‌اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران وجود دارد که آن هم متاسفانه با استقبال چندانی روبهرو نشد.
از سوی دیگر یک کارشناس بورس کالا نیز در همین زمینه در گفتوگو با ایسنا دلایل کاهش عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا را نوسانات نرخ ارز، تفاوت قیمت بازار آزاد و اجرایی نشدن خرید تضمینی برشمرد و گفت: در صورتی که این موارد برطرف نشود رینگ کشاورزی بورس کالا رونقی نخواهد یافت.
گرامی‌پور همچنین اظهار کرد: در حال حاضر هنوز مشخص نیست به محصولات وارداتی همچون برنج و ذرت ارز مرجع تعلق می‌گیرد یا نه. به عقیده وی در سه ماه پایانی سال گذشته به ثبت سفارش‌های صورت گرفته برای واردات محصولات کشاورزی ارزی داده نشده است و دولت روی این محصولات شرایط فروش گذاشته است.
وی گفت: ما در بورس کالا ادعا داریم قیمت کالا را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند، این درحالی است که درباره کالایی همچون کنجاله که در بازار آزاد کیلویی 1200 تومان شده، بورس کالا قیمت 900 تومان را عنوان می‌کند همین امر موجب می‌شود تا فروشندگان علاقه‌ای برای ارائه محصولاتشان در بورس کالا نداشته باشند.
این کارشناس خاطرنشان کرد: البته بورس کالا نیز اگر بخواهد قیمت را به اندازه قیمت آزاد اعلام کند متهم به دامن‌زدن به گرانفروشی و افزایش قیمت می‌شود. گرامی‌پور «داشتن کد»، «ارائه ضمانت 120 درصدی کالاهای مورد نظر» و دیگر قوانین را به عنوان موانع حضور فروشندگان و خریداران در بورس کالا عنوان کرد و گفت: خریداران بخش خصوصی ترجیح می‌دهند که بدون قوانین دست‌وپاگیر همچون کد و حتی دادن مالیات، کالای مورد نظر خود را از بازار آزاد خریداری کنند.
وی به قانون بهرهوری کشاورزی و ماده 33 آیین‌نامه اجرایی آن که در حال تدوین است، اشاره کرد و گفت: با نهایی‌شدن این آیین‌نامه و اجرایی شدن آن می‌توانیم امیدوار باشیم که تا حدودی رینگ کشاورزی رونق بگیرد البته در کنار آن لازم است دولت قیمت‌های وارداتی را کنترل کند و از سوی دیگر نیز به کشاورزانی که می‌خواهند محصولات خود را به بورس ارائه کنند از سوی بانک‌ها اعتبار داده شود.
نارضایتی کشاورزان از نرخ خرید تضمینی گندم
یک گندمکار نمونه کرمانشاهی ضمن ابراز نارضایتی از قیمت‌های اعلام شده خرید تضمینی گندم، گفت: با توجه به هزینه‌های تولید باید قیمت خرید تضمینی گندم کیلویی 800 تا هزار تومان تعیین شود.
عبدالرضا مطاعی در گفتوگو با ایسنا، اظهار کرد: قیمت‌های اعلام شده خرید تضمینی گندم با هزینه‌های تولید همخوانی ندارد.
به گفته این گندمکار کرمانشاهی هزینه‌های مربوط به مراحل کاشت، داشت و برداشت گندم و قیمت نهاده‌های مورد نیاز در تولید گندم بسیار بیشتر از نرخ‌های اعلام شده برای خرید تضمینی این محصول استراتژیک است. مطاعی افزود: با نگاهی گذرا به قیمت نهاده‌های مورد نیاز در تولید گندم و افزایش قیمت آن، مشخص می‌شود که قیمت برخی از نهاده‌ها تا 10 برابر افزایش یافته است؛ در حالی که این افزایش در قیمت‌های خرید تضمینی گندم صدق نمی‌کند.
وی معتقد است: در صورتی که در روند تعیین قیمت‌های مربوط به خرید تضمینی گندم بازنگری نشود، کشاورزان تمایلی به کاشت گندم نخواهند داشت و همین مساله سطح زیر کشت گندم را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. این گندمکار کرمانشاهی اظهار کرد: سال گذشته قیمت‌های اعلام شده خرید تضمینی گندم پایین‌تر از قیمت‌های گندم درجه دو و سه در بازار بود که سبب شد بخش زیادی از گندم تولیدی به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار گیرد.
مطاعی با اشاره به اینکه میزان گندم تحویلی در سال گذشته کاهش چشمگیری داشت، علت اصلی این اتفاق را پایین بودن نرخ خرید تضمینی گندم دانست و گفت: در چنین شرایطی کشاورزان ترجیح می‌دهند محصول تولیدی خود را در بازار آزاد عرضه کنند.
این کشاورز افزود: در شرایط کنونی گندم تولیدی در کشورمان در بازارهای کشور عراق به نرخ 1200 تومان خریدارانی دارد که این نشان‌دهنده پایین بودن نرخ‌های مربوط به خرید تضمینی گندم در داخل است. به گفته او بهترین قیمت برای خرید تضمینی گندم با توجه به هزینه‌های تولید، کیلویی 800 تا هزار تومان است.
